Derin Maarif Eğitim Dergisi
Orman okullarında olması gereken kriterleri ve orman okulu eğitiminin çocuklara katacaklarına dair Bursa Uludağ Üniversitesi Öğretim Görevlisi/ Erken Çocukluk Eğitimi ve Orman Okulu Uzmanı Ömer Dilek ile konuştuk. Sorularımızı yanıtlayan Dilek, şu bilgileri paylaştı: “Orman okulu yaklaşımını geleneksel eğitim yaklaşımlarından ayıran en temel özellik çocuk liderliğinde eğitim sürecinin ilerlemesidir. Çocuk liderliği derken tamamen sürece çocuğun hâkim olması anlatılmıyor aslında. Çocuğun ilgilerine ve isteklerine göre aktivitelerin planlanması, çocuğun yer alacağı aktiviteyi kendisinin seçmesi, bir etkinliğe katılım için çocuğun zorlanmaması gibi çocuk odaklı bir süreç yürütülmekte. Geleneksel eğitim yaklaşımlardan ayıran bir diğer temel özellik ise risk durumları. Günümüzde ebeveynler, yöneticiler, öğretmenler risk durumu barındıracak durumların olmamasına, sürecin sorunsuz ilerlemesine büyük önem vermektedirler. Orman okulu uygulayıcıları ise risk durumlarını bir öğrenme süreci olarak görmektedirler.”
Canan GÜLEÇ
Öncelikle sizin orman okulları üzerine çalışma kararınızdan bahsedelim istiyorum. Eğitim fakültesi ve daha sonraki yıllarda sizi bu alanda çalışmaya iten neydi?
Orman okulları ile tanışmam yüksek lisans ders dönemimi tamamlayıp tez dönemime geçtiğimde tez konusu araştırmam ile başladı. Tez konusunu seçmeyi danışmanım bana bıraktığı için ilgilerime ve isteklerime yönelik bir araştırma yapma imkânım oldu. Uluslararası literatürü incelerken ülkemizde henüz tez, makale vb. çalışmalar yapılmamış bir alan olan, uygulamaları benim küçüklüğümde doğada zaman geçirdiğim zaman ki aktivitelere benzeyen orman okulu kavramını keşfettim. Bahsettiğim bu olay 2016 yılının sonlarında gerçekleşiyordu; yani ülkemiz orman okulu kavramı ile henüz yeni tanışıyordu. Kısacası çocukluğumdan, günlük yaşamımdan, hobilerimden, becerilerimden bir parça bulduğum bu kavram benim geçmiş ve şimdiki araştırma alanımı oluşturdu diyebilirim.
Orman okulu, son yıllarda popüler bir sıfat gibi kullanılıyor. Akademik içerik ve popüler etiket ayrımını yapmak adına; orman okulu nedir, nasıl tanımlamak gerekir? Orman okulu diyebilmemiz için o eğitim organizasyonunda olması gereken temel özellikler neler olmalı?
Orman okulu kavramı çeşitli ülkelerde farklı tanımlamalar ile açıklanmakta. Orman Okulu(Forest School) kavramına İngiltere’nin hakim olduğunu söyleyebiliriz. İngiltere’de 1993 yılında başlayan orman okulu çalışmaları neticesinde 2011 yılında İngiltere Orman Okulu Derneği(Forest School Association) tarafından orman okulu ; ‘ Ağaçlık veya ormanlık alanda gerçekleştirilen, kişilerin aktif katılımının sağlandığı ilham verici bir süreç’ olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımdan yola çıkarak Orman Okulu Derneği 2011 yılında orman okullarıyla ilgili 6 temel ilke belirlemiştir. Bu 6 temel ilke;
- Orman okulu, orman veya ağaçlık doğal ortamlarda düzenli ve sık şekilde gerçekleştirilen öğrenme toplantılarından oluşur. Yani, süreç tek seferlik ziyaret olarak değil, düzenli ve sık şekilde yapılan oturumlar olarak planlanmalıdır. Planlama, uyarlama, gözlem yapma ve gözden geçirme orman okullarının temel bileşenleridir.
- Orman okulları mutlaka orman veya ağaçlık bir alanda yer alır. Böylece, öğrenci ve doğal ortam arasındaki ilişkiyi geliştirilmesi hedeflenir
- Orman okulu, sürece katılan herkesin bütüncül olarak ve çok yönlü şekilde gelişmesini hedefler. Öğrencileri, dayanıklı, özgüveni yüksek, bağımsız ve yaratıcı bireyler olmaya teşvik eder.
- Orman okulu çocukların kendilerine ve ortama uygun risklerle karşılaşmaları için fırsatlar sunar.
- Orman okulu, eğitimli ve kalifiye orman okulu uygulayıcıları tarafından işletilir. Eğitimciler, mesleki uygulamalarını sürekli geliştirirler.
- Orman okulu, öğrenci merkezli pek çok uygulamadan yararlanır.
ORMAN OKULUNUN FELSEFESİ, DIŞARIDA OLMAKTAN İBARET DEĞİLDİR
Çocukların doğaya yakın olması orman okulu dememiz için yeterli midir? Eğitimde fiziki alan dışında içerik olarak farklılıklar nelerdir?
Ülkemizde şu şekilde bir düşünce var; ormana giden veya dışarı çıkan her okul orman okuludur. Orman okulu olmak için dışarıda olmak, doğada zaman geçirmek amaçlanır fakat felsefesi bundan ibaret değildir. Her bir olguyu ayrı ayrı değerlendirmemiz gerekiyor; ailenin rolü, eğiticinin rolü, risk faktörü, güvenlik, alan kullanımı gibi birçok etmeni göz önünde bulundurmamız gerekiyor.
Orman okulu yaklaşımını geleneksel eğitim yaklaşımlarından ayıran en temel özellik çocuk liderliğinde eğitim sürecinin ilerlemesidir. Çocuk liderliği derken tamamen sürece çocuğun hâkim olması anlatılmıyor aslında. Çocuğun ilgilerine ve isteklerine göre aktivitelerin planlanması, çocuğun yer alacağı aktiviteyi kendisinin seçmesi, bir etkinliğe katılım için çocuğun zorlanmaması gibi çocuk odaklı bir süreç yürütülmekte. Geleneksel eğitim yaklaşımlardan ayıran bir diğer temel özellik ise risk durumları. Günümüzde ebeveynler, yöneticiler, öğretmenler risk durumu barındıracak durumların olmamasına, sürecin sorunsuz ilerlemesine büyük önem vermektedirler. Orman okulu uygulayıcıları ise risk durumlarını bir öğrenme süreci olarak görmektedirler. Riskli durumlar çocuğun keşfetmesi, gözlemlerde bulunması, girişimlerde bulunması için bir fırsat sunmaktadır. Çocuklar ancak bu şekilde kendilerini keşfedecekleri, yeteneklerini fark edecekleri, sınırlarını tanıyabilecekleri aktiviteler içinde bulunabilirler. Bundan dolayı risk orman okullarında öğrenme kavramı ile eş olarak kullanılmaktadır diyebiliriz. Risk durumlarını Ellen Sandseter ve Leif Kennair ‘Risk almasına izin verilen çocuklar yaşamın ilerleyen dönemlerinde sıkıntılı koşulların üstesinden gelmeye daha yatkındır. Risk almadığında; korku, güvensizlik, kaygı, öz güven eksikliği duyarlar.’ şeklinde açıklamaktadırlar.
ORMAN OKULU EĞİTİMİNDE LİDERLERİN GÖREVİ BÜYÜK
Orman okullarında görev alacak öğretmenlerimizin sahip olması gereken eğitimci özellikleri neler olmalı? Eğitim fakültelerimizdeki akademik yapıda orman okulu öğretmeni yetiştirme yönünde bir değişim olmalı mı?
Eğiticinin rolüne baktığımızda, eğitici öncelikle bu alanda eğitim almış, kendini geliştirmiş olmalı. İngiltere orman okulu felsefesine göre orman okulu süreci Seviye 3 Orman Okulu Lideri ( Level 3 Forest School Leader) eğitimini almış nitelikli orman okulu liderleri tarafından yürütülebilir. Bu eğitimi aldığınızda süreci planlamayı, risk analizi yapmayı, etkinlik içerikleri oluşturmayı, çevrenin sürdürülebilirliğini planlamayı vb. doğada çocuklarla zaman geçirirken yapmanız gereken birçok beceriyi edinebiliyorsunuz. Bunun yanında 2 yılda bir yenilemek şartı ile ilkyardım eğitimi almış olması da gerekmekte. İlk yardım eğitimi çocukların güvenliğini sağlamayı ve ailelerin orman okulu hakkındaki endişelerini gidermek için temel yapı taşlarındandır.
Bu eğitimlerin ülkemizdeki orman okulu uygulamaları için kültürümüze, okul yapımıza, çevresel etmenlerde göz önünde bulundurularak düzenlenmesi gerekmekte. Doğrudan İngiltere orman okulu eğitimlerini aldığımızda veya farklı bir ülkeden orman okulu eğitimi aldığımızda kültürel adaptasyonda sorun yaşamamız yüksek bir ihtimal olacaktır, oluyor da. Bundan dolayı bu konuda araştırma yapan akademisyenler, doğa ve çevre uygulamaları konusunda ülkemizde yıllarca çalışmalar yürüten kişilerin katkıları ile ülkemize uygun bir eğitim şablonu, orman okulu felsefesi oluşturulması gerekmektedir.
ORMAN OKULLARI HARİTASI TİTİZLİKLE HAZIRLANIYOR
Sizin hazırladığınız bir “orman okulları haritası” var. Bu haritada yer alabilmesi için okullarda aradığınız özellikler nelerdir? Bu listede yer alan okul sayısı ile kendini orman okulu olarak tanımlayan okul sayısı arasında ciddi bir fark var mı?
Haritayı adlandırırken ilk başta orman okulları haritası olmasını düşünmüştüm fakat daha sonra orman okulu kriterlerini sağlayan çok az sayıda okul olduğunu düşünüp açık havada eğitim gerçekleştiren kurumlar olarak adlandırmayı daha doğru buldum. Bu haritada haftada en az bir gün açık havada eğitim gerçekleştiren kurumlar yer almakta. Aslında bu bile bizim ülkemiz için büyük bir kazanım. Okul öncesi eğitim-öğretim faaliyetleri uzun yıllardır ülkemizde kesme/yapıştırma/katlama/boyama gibi faaliyetle sınırlandırılıyordu. Yani tamamen yapılandırılmış, çocukların düşünme becerilerine hitap etmeyen, keşfetmelerine olanak sağlamayan bir yapıdaydı. Alternatif öğrenme yaklaşımlarının kullanılmasıyla birlikte bu algıdan birazda olsa uzaklaştık diye düşünüyorum. Orman okulu yaklaşımı da açık havada/doğada daha çok zaman geçirmeleri için öğretmenlerimize ve okullarımıza ilham kaynağı oldu. Şuan orman okulu ülkemizde tam anlamıyla uygulanıyor diyemeyiz fakat haftada bir gün dahi olsa dışarıda zaman geçirmek ileride bu kavramın daha iyi noktalara geleceğini bize göstermekte.
Listenizde devlet okulu ve özel okulların oranı nedir? Devlet okullarında bu modelin uygulandığını neden sıkça göremiyoruz?
Özel okulların ağırlıklı olarak dışarıda zaman geçirdiğini söyleyebiliriz. Bunun birçok nedeni var fakat başlıca nedenleri; yeni kayıt almak için bir reklam objesi olarak kullanılması, velilerin alternatif eğitim yaklaşımlı okullara rağbet göstermesi temel sebeplerinden. Özel okul yöneticilerinin orman okulu uygulamalarına ve açık havada eğitim faaliyetlerine ilgi duyması/bu alanla ilgili bir geçmişlerinin olması (doğada zaman geçirmekten hoşlanma, kampçılık faaliyetleri gibi etmenler) orman okulu uygulamalarına ve açık hava faaliyetlerine yönlendiren bir başka etmenlerdendir. Eğer ilgi duyduğu/uygulama geçmişi olduğundan dolayı özel bir okul bu uygulamaları tercih etti ise felsefesine ve kurallarına uygun uygulamalara şahit oluyoruz. Bu okullar öğretmenlerini eğitimlere gönderiyorlar, uygulamalarını geliştirmek için sürekli bir araştırma içerisindeler, olanla yetinmeyip sürekli üstüne koyma eğilimindeler. Fakat maddi kaygılar ile yeni kayıt alma hedefi ile yola çıkan okullarda ise bu durumlar tam tersi durumda. Uygulamaları yapmacık, bir felsefeden uzak sadece reklam olarak kullanılma amaçlı gerçekleştirilmekte. Bu okullara, eğer veliler bilinçli ve araştırmacı ise çok rağbet olmuyor.
Devlet okullarında bu uygulamaların çok yaygın olduğunu söyleyemeyiz. Bunun nedenleri ise okulun uygun alanının olmaması, idarenin bu uygulamalara sıcak bakmaması, katı idari kurallar gibi etmenlerden bahsedebiliriz. Köy okulları serbest hareket imkânı sağladığı, uygun alanlara sahip olduğu için öğretmenlerimize şehir merkezlerindeki okullara göre daha fazla uygulama imkânı sunmaktadır. Muş, Batman, Diyarbakır, Osmaniye gibi illerde köy okullarında görev yapan öğretmenlerimizin çok nitelikli uygulamalar yaptığına şahit oluyoruz.
ÇOCUKLARIN ÖZGÜVENİ ARTIYOR
Orman okulunun çocuğa kazanımları neler olacaktır?
Araştırmalarda orman okulu uygulamalarının çocukları birçok yönden olumlu yönde etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Yapılan orman okulu araştırmalarında kısa vadede çocukların dil kullanımının arttığı (orman okulu dil kullanımı için daha fazla fırsat sağlıyor) , çocukların daha bağımsız davrandığı, kendisinin ve başkalarının kişisel alanı hakkında farkındalığının oluştuğu, ince ve kaba motor kontrollerinin arttığı, planlama ve inceleme becerilerinin arttığı, öğrendikleri becerileri farklı alanlara aktardıkları, çocukların öğrenmek için daha istekli olduğu, orman okuluna gelmede istekli oldukları, çocukların kendi faaliyetleri, oyunları ve öğrenmeleri için daha fazla sorumluluk almaya başladıkları, yetişkin desteğine daha az bağımlı olmaya başladıkları belirtilmiştir.
Orta vadeli sonuçlarda çocukların kendilerine olan güvenlerinin arttığı, akranları ve yetişkinler ile bağ kurmakta zorlanmadıkları, bellekte, fiziksel gelişmede, dil kullanımında iyileşmeler görüldüğü, kendilerini değerli hissettikleri, çocukların heyecanı nedeniyle ailelerin orman okullarına daha çok ilgi duydukları, motor becerilerinin kullanımı iyileştiği ve arttığı, çocukların kendi öğrenme ve oyun faaliyetlerini başlattığı, işbirliği içinde çalışma becerilerinin geliştiği, çevre hakkında bilgilerinin arttığı, çocukların canlılar ve çevre için saygı ve bakım gösterdikleri, çocukların hava durumuna göre ne giyeceklerine kendilerinin karar verdiği, mevsimsel değişikliklerden haberdar oldukları, odaklanmada ve konsantre olmada daha başarılı oldukları belirtilmiştir.
Uzun vadeli sonuçlarda fiziksel dayanıklılıklarının iyileştiği, baskı olmayan orman ortamında daha rahat çalışmalar yaptıkları, yaratıcılıklarının geliştiği, orman okulu dışında da iyi ve zor motor becerilerini kullanabildikleri, çocukların akranları, öğretmenleri ve aileleriyle iletişim kurarken kendilerinden emin oldukları, dış çevreye adapte olmakta zorluk çekmedikleri, akademik başarılarında iyileşme olduğu belirtilmiştir.
KEŞİFLERDE BULUNAN, DÜŞÜNEN, ANALİZ YAPAN BİREYLER YETİŞİYOR
Okul yapımız orman okuluna doğru evrildiğinde bunun eğitim kalitesine katkısı ne olacaktır?
Günümüzde çevremizdeki çocukları gözlemlediğimizde temel yaşam becerilerini tam olarak geliştiremediklerini görmekteyiz. Bunun temel nedeni ailelerin çocukları özgür bırakmaması ve keşiflerde, girişimlerde bulunacakları ortamları oluşturmamasından kaynaklanmakta. Çocuklar ebeveynlerinin kontrolünde büyüdükleri için kendi işlerini kendileri yapmaktan uzak, her şeyin hazırı ile yaşamını sürdürme eğilimindeler. Yani üretmeyen, keşfetmeyen, düşünmeyen, girişimde bulunmayan bir gençlik modeli var karşımızda. Orman okulları temel olarak çocukların bu becerileri edinmesini akademik becerileri edinmelerinden daha önemli görmekte ve bu felsefe üzerine kurulmuş bir yaklaşımdır. Yapılan araştırmalar çocukların bu temel yaşam becerilerini belli bir yaşa kadar(6-8 yaş) edinmediklerinde ilerleyen yaşamlarında çok büyük zorluklarla karşılaşabileceklerini savunuyor. Yine yapılan araştırmalara baktığımızda temel yaşam becerilerini edinen çocukların özgüvenli, kendi kararlarını almaktan çekinmeyen, girişimde bulunmaktan geri durmayan, keşiflerde bulunan, düşünen, analizler yapan bir birey haline geldiği görülmektedir. Yani akademik hedeflere ulaşacak düşünce yapısı, zihinsel faaliyetler aslında çocukların özgürce hareket ettikleri, keşiflerde bulundukları, kendi kararlarını verdikleri orman okulu ortamında kendiliğinden oluşmakta.
Orman okulu modelini okul öncesi kademesinde görüyoruz. Daha ileri yaş öğrencileri için de uygulamalar var mıdır? İleri sınıf kademelerinde de bu modelle eğitim almanın kazanımları neler olacaktır?
İngiltere’de ileri yaş grupları içinde uygulamalar yapılmakta fakat dünya genelinde okul öncesi döneme odaklanılmış durumda. Bunun nedeni ise ‘Okul yapımız orman okuluna doğru evrildiğinde bunun eğitim kalitesine katkısı ne olacaktır?’ bu bölümde cevaplandırmıştım aslında. Okul öncesi dönemde edinilen beceriler ilerleyen eğitim kademelerini ve çocuğun yaşamını olumlu veya olumsuz şekilde etkilemekte. Yani orman okulu eğitimini okul öncesi dönemde alan bir çocuk yaşamının diğer bölümünde bu uygulamaları ister zihinsel olarak ister somut bir girişim olarak hayatına yansıtacaktır.
