Derin Maarif Eğitim Dergisi
Günümüzde zekâ oyunlarına olan ilgi giderek artmaktadır. Hem arz edenlerin, hem de talep edenlerin sayısında inanılmaz bir artış olmuştur. Bu vesileyle;
Zekâ nedir?
Zekâ oyunları nedir?
Bir zekâ oyunu hangi özellikleri taşımalıdır?
Zekâ oyunları alınırken nelere dikkat edilmelidir?
sorularına cevap arayacağız.
Einstein; “Zeki olmanın ölçütü bilgi değil hayal gücüdür.” diyerek zekâyı beceriyle bağdaştırmıştır. Sokrates ise olaya daha farklı yaklaşmıştır; “Zeki olduğumu biliyorum, çünkü hiçbir şey bilmediğimi biliyorum.” Bu konuda günümüzde belirlenmiş kesin bir tanım yoktur. Olan tanımların da mutlak eksik bir yanı görülmektedir. Zekâya dair tartışmalar yıllardır yapılmaktadır. En geneli 52 akademisyenin imzasını taşıyan 1994 yılında yapılan tanımdır: “Zekâ, birçok başka yetenekle de beraber, akıl yürütmeyi, planlama yapmayı, problem çözmeyi, soyut düşünmeyi, karmaşık fikirleri idrak etmeyi, çabuk öğrenmeyi ve tecrübelerden kazanım sağlamayı içeren oldukça genel zihinsel yeteneklerdir. Zekâ, salt olarak kitaptan öğrenme, dar akademik yetenekler kazanma, test çözme başarısı değildir. Zekâ, çevreyi kavramadaki daha geniş kapsamlı ve derin kabiliyetleri yansıtır.”
1976’da Robinson zekâyla ilgili birçok kuramı analiz etmiş ve bu kuramlarda yer alan bilgilere dayanarak zekânın en fazla kullanılan üç özelliğini saptamıştır.(Patton, Panna, Beirne-Smith, 1986).
- Öğrenme kapasitesi: Kişinin verilen eğitimden yararlanabilme kapasitesi.
- Öğrenilmiş bilginin toplamı: Kişinin kendi yetenekleri içinde öğrendiği tüm kavram ve bilgiler.
- Çevrenin istemlerine uyabilme: Kişinin kendisini çevresine ve çevresinde görülen değişikliklere başarılı bir şekilde uyum gösterebilmesi becerisi. Bu özellikler oldukça genel özellikler olup zekânın ne olduğuna ilişkin açıklamayı yapamamaktadır. Ancak bireyler arasındaki farkların önemli olduğu bilinen bir gerçektir. Zekâyı tanımlamak oldukça güç olduğunu söylemiştik. Wechsler ise “Zekâ, bireyin amaçlı bir biçimde hareket edebilme, mantıklı düşünebilme ve çevresine uyum sağlayabilme yetilerinin tümüne denir. Başka bir ifadeyle, zekâ uyaranları algılama, algılananları değerlendirme, kavramlaştırma, düşünme, öğrenme, öğrenilenler ve deneyimler arasında bağlantı kurma, bunları sorun çözme ve uyum amacıyla kullanabilme yetilerinin tümüdür.” der.
Zekâyı şöyle de tanımlamamız mümkün, günlük yaşamda karşılaşılan sorunları çözme becerisi.
Zekâ oyunları zekânın gelişimine katkı sağlayan her türlü araç, gereç, problem, soru ve sorunların tamamı olarak tanımlanabilir. Ama günümüzde en kabul görenleri beli bir amaç için hazırlanmış, kural ve kaideleri olan oyunlar olarak söyleyebiliriz. Satranç, sudoku, çit, ABC bağlamaca, riversi, mangala, wecode, dokuztaş….vb oyunlar dünyanın her yerinde zeka gelişimine katkı sağlama amacıyla kullanılmaktadır. Eskide kahvehanelerde dama, domino oynama, evlerde beş taş oynama, sokakta körebe oynama, özel gönlerde Hacivat Karagöz oynatma birer zekâ oyunu örneği olarak verilebilir. Günümüzde dijital oyun oynayanların sayısı gittikçe artmaktadır. Bu oyunlar insan anatomisine zarar verdiği gibi yaşamını her alanda olumsuz etkilemektedir. Hareketsiz bir ortam soyut ve hayatın içinde olmayan bir bağlamda oynanan oyunlar olmaları olumsuz yanlarını oluşturmaktadır. Bu olumsuz gelişmeler eski oyunlara olan ilgiyi artırdığı gibi, yeni oyunların da hayatımıza girmesini sağladı. Peki, iyi bir zekâ oyununda hangi özellikler olmalıdır? Özellikle okulların eğlenceli eğitim yerleri olmasında, oyunlar önemli bir rol oynayacaktır.
Zekâ oyunlarında aranacak özellikler:
1-) Eğlenceli olmalı
2-) Kuralları az, anlaşılabilir olmalı.
3-) Oyunun sonunda somut bir kazanım olmalı (Örn. Kazanınca puan almak gibi )
4-) Oyun, kişinin özelliklerine ve yaş gurubuna uygun olmalı. Burada ayrı bir parantez açmam gerekiyor. Eğer kişide zihinsel bir engel yoksa ve oyun fiziksel bir güç gerektirmiyorsa 4 yaş üstü her birey, her oyunu öğrenebilir ve oynayabilir.
5-) Oyuna ait yedek parçalar temin edilebilir olmalı.
6-) Oyunun hedef ve kazanımları net bir şekilde belirtilmiş olmalı. Bu özelliklere sahip oyunlar tercih sebebi olmalıdır.
Oyun alan öğretmen ve veliler nelere dikkat etmeli sorusun cevabı bende nettir.
1) sağlıklı sağlam hammadde den yapılmış olmalıdır.
2) İyi Strateji oyunları her zaman tercih sebebidir.
3) Tek seferlik oyunlar olmamalıdır.
4) Kulanım kılavuzu mutlaka olmalıdır.
5) Araştırılıp amaca hizmet edecek oyunlar olduğuna dikkat edilmelidir.
6) Çocuklar değil büyükler oyunları seçmelidir.
7) Oyun seçiminde fiyat ilk seçenek olmamalıdır.
8) Aile oyunları seçmek her zaman öncelikli tercih olmalıdır.
9) Her sektörde olduğu gibi emeğe saygılı olunmalıdır. Bu alanda yerli zekâ insanlarının kurguladıkları oyunlar tercih edilmeli.
10) Hediyelik tercihlerimizde bu oyunlar öncelikli olmalıdır. İnsanlara zekâlarının gücünü anımsatmak, bireylerin düşünce dünyalarında yeni bir ufuk açmak en güzel hediye olsa gerek.
Son olarak Selçuk Şirin hocadan zekâ oyunları kazanımları;
1-) Eleştirel Düşünme, Ayırt Etme Ve Problem Çözme Becerisi
2-)Hayatın Farklı Katmanları Arasında İşbirliği Kurma Ve Etkili İletişim Becerisi
3-)Zihinsel Çeviklik ve Esneklik Becerisi
4-)İnisiyatif Alma, Üretkenlik ve Girişimcilik becerisi
5-)Sözlü, Grup Bilinci ve Yazılı İletişim Becerisi
6-)Bilgiye Ulaşma ve İşleme Becerisi
7-)Meraklanma, Hayal Kurma ve Düşünme Becerisi
Prof. Dr. Belma Tuğrul der ki; “Yeterince oyun oynamayan çocukların nasıl bir ebeveyn ve öğretmen olacağını hep düşünüyordum. Bugün oynamayan yarın oyun dolayısıyla çocuk dostu olamaz. Oyuncu olmak bu yüzyılın olmazsa olmaz becerisidir.”
2020 yılının neşeli ve bol oyunlu geçmesi dileklerimle…
